Datenschutzrichtlinie

Strona Główna / Praca w Anglii i w Polsce – kolizja systemów ubezpieczeń społecznych

AKTUALNOŚCI

BLOGI

Praca w Anglii i w Polsce – kolizja systemów ubezpieczeń społecznych

Mimo iż od 2017 roku liczba Polaków mieszkających w Wielkiej Brytanii, jak i podróżującym tam okresowo w celach zarobkowych, stopniowo maleje, co ma głównie związek z brexitem oraz epidemią COVID-19, częstym problemem, na jaki napotykają obywatele Rzeczypospolitej Polskiej po powrocie do kraju, stanowi konieczność pokrycia należności z zakresu ubezpieczeń społecznych wymaganych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Dzieje się tak niezależnie od tego, że, wykonując pracę, najemną lub na własny rachunek, w Wielkiej Brytanii, obywatel polski uiszczał tam składki na ubezpieczenia społeczne (tzw. NICsNational Insurance Contributions). Istotne znaczenie dla powstania obowiązku ubezpieczeń społecznych w Polsce ma jednak fakt równoczesnego pozostawania w stosunku pracy lub wykonywania pracy na własny rachunek (prowadzenia działalności gospodarczej) w Polsce, co dla ZUSu stanowi podstawę do ustalenia ustawodawstwa polskiego w zakresie ubezpieczeń społecznych i, w konsekwencji, obliczenia należnych od obywatela składek na ubezpieczenia społeczne. Co jednak istotne, nie należy jednak uznawać decyzji ZUSu w zakresie ustalenia ustawodawstwa za ostateczną i niepodważalną.

 

Kluczowe przepisy regulujące kwestie właściwego ustawodawstwa z zakresu ubezpieczeń społecznych znajdują się w rozporządzeniach Unii Europejskiej: rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Co istotne, mimo wystąpienia Wielkiej Brytanii ze struktur Unii Europejskiej, oba te rozporządzenia nadal stanowią prawo powszechnie obowiązujące w Wielkiej Brytanii, w formie tzw. statutory instruments (czyli rozporządzeń w znaczeniu rządowych aktów wykonawczych).

 

Rozporządzenia przewidują szereg reguł „kolizyjnych” w przypadku wykonywania pracy (w różnych formach) w więcej niż jednym państwie członkowskim (oraz w Wielkiej Brytanii). Przykładowo, w przypadku kolizji ustawodawstwa wyznaczonego przez miejsce wykonywania pracy najemnej, z ustawodawstwem wyznaczonym przez miejsce wykonywania pracy na własny rachunek, prymat przyznaje się temu pierwszemu (art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004). Warto jednak pamiętać, iż przepisy unijne (rozporządzenie nr 987/2009) regulują także sytuacje, w których mogłoby dojść do prób „ucieczki” z podlegania konkretnemu ustawodawstwu z zakresu ubezpieczeń społecznych, celem uniknięcia powstania obowiązku pokrycia składek, nierzadko w znacznej wysokości – przykładowo zgodnie z art. 14 ust. 5b rzeczonego rozporządzenia nr 987/2009, dla ustalenia właściwego ustawodawstwa nie bierze się pod uwagę pracy o charakterze marginalnym. Znaczenie tego pojęcia pozostawiono uznaniu organu oraz orzecznictwu – zgodnie na przykład z wytycznymi ZUSu, za pracę o marginalnym charakterze uznawać będzie się pracę zajmującą mniej niż 5% regularnego czasu pracy pracownika i/lub przynoszącą mniej niż 5% jego całkowitego wynagrodzenia.

 

W celu ustalenia właściwego ustawodawstwa, organy ubezpieczeniowe prowadzą postępowanie wyjaśniające, w ramach którego niejednokrotnie wzywają ubezpieczonego do złożenia wyjaśnień oraz przedłożenia dokumentów potwierdzających fakt wykonywania określonej pracy w danym państwie – dla przykładu może to być kopia umowy o pracę, numer ubezpieczenia społecznego, dowód zamieszkiwania w danym państwie itp. Przepisy rozporządzeń tworzą również obowiązek po stronie organu do skoordynowania działań z odpowiednimi instytucjami innych państw w zakresie ubezpieczeń społecznych (w tym z HMRCHis Majesty’s Revenue and Customs, czyli brytyjską instytucją ubezpieczeniową), w celu ustalenia właściwego ustawodawstwa na mocy wspólnego porozumienia. W oparciu o zebrane informacje organ wydaje decyzję ustalającą ustawodawstwo w zakresie ubezpieczeń społecznych w stosunku do danego obywatela.

 

Jednakże, jak już wspomniano na wstępie, ustalenia faktyczne dokonane przez ZUS i wydana w konsekwencji decyzja nie muszą przesądzać definitywnie o obowiązkach ubezpieczeniowych. Celem obalenia ustaleń ZUSu ubezpieczony może, na podstawie art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009, zwrócić się do instytucji właściwej z zakresu ubezpieczeń społecznych dla miejsca wykonywania pracy za granicą (na przykład do HMRC), celem uzyskania zaświadczenia A1, poświadczającego którego państwa ustawodawstwo w zakresie ubezpieczeń społecznych ma zastosowanie. Takie zaświadczenie jest wiążące dla ZUS-u i stanowi podstawę do ponownego ustalenia zobowiązania na podstawie art. 83a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wzruszenie decyzji ZUS-u w ten sposób jest nie tylko bardziej efektywne, ale i szybsze niż próby wzruszenia decyzji poprzez zaskarżanie decyzji do sądów administracyjnych – przykładowo, we wrześniu 2022 roku Kancelarii Forystek & Partnerzy, poprzez uzyskanie poświadczenia A1 od HMRC, udało się odwrócić skutki decyzji ZUSu ustalającej ustawodawstwo polskie z 2014 roku, po 8 latach bezskutecznych prób wzruszenia decyzji przez samego ubezpieczonego.

 

Przepisy z zakresu koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych stanowią dla wielu prawników i ubezpieczonych terytorium obce, a ich nieznajomość często prowadzi do powstania wrażenia braku możliwości wpłynięcia na treść ostatecznej decyzji organu ubezpieczeniowego. Niemniej jednak kluczowa dla rozwiązania problematycznej sytuacji w zakresie ustalenia ustawodawstwa właściwego dla ubezpieczeń społecznych może być gotowość do nawiązania kontaktu czy wszczęcia postępowania przed zagranicznymi (np. brytyjskimi) instytucjami właściwymi z zakresu ubezpieczeń społecznych, celem uzyskania rozstrzygnięcia korzystnego dla ubezpieczonego.

 

Przygotował: aplikant adwokacki Maciej Pydyn

(ma**********@fo******.pl; ka********@fo******.pl)