Prawa zależne do utworu są to prawa przysługujące twórcy utworu pierwotnego (np. autorowi książki) do opracowania utworu (tj. utworu zależnego, np. scenariusza lub adaptacji filmowej). Prawa zależne sprowadzają się do uprawnienia twórcy utworu pierwotnego do zezwolenia na rozporządzanie i korzystanie z opracowania (np. wykorzystywania scenariusza w celu realizacji adaptacji filmowej, a następnie rozpowszechnianie tej adaptacji).

Na gruncie prawa polskiego pojęcie zarówno praw zależnych, jak i utworu zależnego uregulowane zostało dosyć skromnie. Określenie utworu zależnego nastąpiło w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2509) zgodnie z którym jest to opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, które może być  przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Utworem zależnym jest więc taki utwór, który powstał na bazie utworu pierwotnego w szerszym zakresie, niż jako wynik jedynie samej inspiracji.

O prawie zależnym stanowi art. 2 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zgodnie z którym, rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły.

W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania.

Jako przykłady praw zależnych można podać:

• prawo do tłumaczenia utworu na inne języki. Prawo to może być licencjonowane na czas określony lub nieokreślony w zależności od porozumienia między zainteresowanymi stronami;

• Prawo do adaptacji lub udramatyzowania utworu, np. w przypadku adaptacji do filmu lub telewizji. Prawo to również nie jest ograniczone czasowo i może być swobodnie przekazywane pomiędzy stronami zaangażowanymi w tworzenie adaptacji bez zgody autora, który zachowuje wszystkie inne prawa związane ze swoim oryginalnym utworem.

Najmniej problematyczną kwestią jest udzielenie zezwolenia na wykonanie prawa zależnego. Zgoda może zostać udzielona zarówno poprzez samo oświadczenie autora, jak również na podstawie umowy zawartej pomiędzy autorem a twórcą utworu zależnego.

Jednym z najprostszych sposobów przeniesienia praw zależnych do utworu jest przeniesienie ich w wraz z majątkowymi prawami autorskimi. W takim przypadku prawa zależne należeć będą do nowego „właściciela” utworu. Przy autorze pozostaną osobiste prawa autorskie, jednak już bez możliwości decydowania o dalszych losach stworzonego przez niego dzieła (w zakresie „zależnym”). Nabywca praw autorskich może swobodnie decydować w zakresie tworzenia ekranizacji filmowych, dokonywanie tłumaczeń dzieła itp.

O losie praw zależnych strony mogą zadecydować również w umowie licencyjnej i przyznać licencjobiorcy na pewien okres możliwość decydowania o rozporządzaniu i korzystaniu z opracowania utworu. Jeżeli licencjobiorca udzielił zgody innemu podmiotowi, to w takiej sytuacji po wygaśnięciu umowy licencyjnej konieczne może okazać się uzyskanie bezpośrednio od autora przez ten podmiot zgody na rozporządzanie i korzystanie z utworu.

Przeniesienie praw zależnych czy to na drodze umowy o przeniesienie praw autorskich, czy umowy licencyjnej jest niezwykle korzystne – i czasami konieczne – do realizacji założonego celu gospodarczego. Za przykład można tutaj podać wydawnictwo, które chciałoby wydać powieść autora w innym języku niż dzieło pierwotnie zostało napisane. W przypadku braku praw zależnych przy wydawcy – konieczne byłoby uzyskanie dodatkowej zgody autora. Problematyczną kwestię może stanowić przeniesienie wyłącznie praw zależnych do utworu, w oderwaniu od praw autorskich lub udzielania licencji. Służyć to może np. powierzeniu realizacji ekranizacji powieści innemu podmiotowi.

Podsumowując, prawa zależne do utworu są istotne zarówno dla twórców, jak i dla odbiorców. Stanowią one gwarancję, że ich prawa do korzystania z dzieła będą szanowane i chronione. Warto pamiętać, że prawa te obejmują nie tylko kwestie finansowe, ale także kwestie moralne, takie jak prawo do autorstwa i nienaruszalność utworu. Dlatego też, korzystając z utworów innych osób, warto zawsze pamiętać o zachowaniu ich praw, aby uniknąć potencjalnych konfliktów prawnych. Wszystko to sprawia, że temat praw zależnych do utworów jest bardzo ważny w dzisiejszym świecie cyfrowym i powinien być zrozumiały dla każdego, kto tworzy lub korzysta z utworów innych osób.

W razie jakichkolwiek pytań zapraszam do kontaktu.

adw. Konrad Forystek

konrad.forystek(at)forystek.pl