Osobom, które działając z patriotycznych pobudek na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego były represjonowane przez organy ścigania, przysługuje odszkodowanie za poniesione szkody oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Uprawnienie to wynika bezpośrednio z brzmienia ustawy
z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, tzw. ustawy lutowej (Dz.U.2018.2099 t.j. z dnia 2018.11.05).

Zgodnie z brzmieniem art. 1 ww. ustawy uznaje się za nieważne orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy sądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 roku do 31 grudnia 1989 roku, jeżeli zarzucony czyn był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano z powodu takiej działalności, jak również orzeczenia wydane za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom.

Zgodnie z ustawą uprawnionymi do odszkodowania oraz zadośćuczynienia są w szczególności:

1. osoby, wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia, o którym mowa w art. 1,
2. internowani w związku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego,
3. osoby, które w okresie od 1 listopada 1982 roku do 28 lutego 1983 roku pełniły czynną służbę wojskową, do której odbycia zostały powołane za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego,
4. mieszkające obecnie bądź w chwili śmierci w Polsce, represjonowane przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, działające na obecnym terytorium Polski w okresie od 1 lipca 1944 roku do 31 grudnia 1956 roku, za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego,
5. dziecko matki pozbawionej wolności, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, które przebywało wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia lub którego matka w okresie ciąży przebywała w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia.

Uprawnionymi do wystąpienia z żądaniem o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie są w pierwszej kolejności osoby represjonowane, a w przypadku ich śmierci uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci oraz rodziców.

Przesłanką do wszczęcia postępowania o zadośćuczynienie i odszkodowanie jest w pierwszej kolejności uzyskanie postanowienia sądu o unieważnieniu orzeczenia. Uprawnionymi do złożenia takiego wniosku są między innymi: osoba represjonowana, organizacja zrzeszająca osoby represjonowane, osoba uprawniona do składania na korzyść osoby represjonowanej środków odwoławczych, a w sytuacji gdy osoba represjonowana zmarła, jest nieobecna w kraju lub chora psychicznie, wniosek może złożyć także krewny w linii prostej, przysposabiający lub przysposobiony, rodzeństwo oraz małżonek.

Istotnym jest również, iż roszczenia o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie nie przedawniają się, zatem bez względu na upływ czasu osoby uprawnione z mocy ustawy mogą wystąpić z żądaniem do właściwego sądu okręgowego.

Adriana Chudy,

aplikant adwokacki

rz*****@fo******.pl