Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych zwana dalej „ustawą covidową”, wprowadziła świadczenie postojowe.
Świadczenie postojowe co do zasady stanowi jednorazową wypłatę, która obejmuje wsparcie m.in. osób pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych. Świadczenie postojowe jest należne osobom wykonującym: umowę zlecenia, umowę o dzieło, umowę agencyjną, inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, a także prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych.
Zgodnie z art. 15zs ust. 7: wnioski o świadczenie postojowe mogą być złożone do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych najpóźniej w terminie 3 miesięcy od miesiąca, w którym został zniesiony ogłoszony stan epidemii.
Na gruncie „ustawy covidowej” powiązanej z praktyką organu rentowego, powstało wiele problemów oraz niejasności w rozumieniu i stosowaniu przepisów przedmiotowej ustawy.
W pierwszej kolejności wskazać należy na decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 lipca 2020 r., którą ZUS odmówił prawa do świadczenia postojowego. W uzasadnieniu wskazał, że wnioskodawczyni nie spełnia warunków do uzyskania powyższego świadczenia, albowiem nie został spełniony warunek niepodlegania ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu w rozumieniu art. 15zq ust. 1 pkt 2 i ust. 3 ustawy covidowej.
Zleceniobiorca złożył wniosek o świadczenie postojowe w kwietniu 2020 r., a płatnik „przeprocedował” go później, tj. faktycznie złożył do ZUS O/J. w dniu 20 lipca 2020 r. Zdaniem skarżących, przy złożeniu wniosku o świadczenie, zleceniobiorca musi skorzystać z pośrednictwa zleceniodawcy, ustawa nie przewiduje bowiem innej drogi, co w przypadku dużej liczby wniosków, uniemożliwiających płatnikowi ich sprawną obsługę, stawia takich zleceniobiorców w gorszym położeniu. Przekazanie przez płatnika wniosku zleceniobiorcy do ZUS-u to tylko czynność materialno-techniczna, a zatem jej data pozostaje bez prawnego znaczenia.
Sąd Okręgowy w Rzeszowie rozpoznający sprawę, uwzględnił odwołanie Skarżących. Sąd zwrócił uwagę, że w uzasadnieniu projektu nowelizacji, która dodała do komentowanej ustawy między innymi art. 15zq-15zx, podkreślono, że osoby prowadzące działalność gospodarczą, opłacające składki same za siebie oraz osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia, a także osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o dzieło, są szczególnie narażone na „niestabilność, a nawet całkowitą utratę przychodów z powodu pandemii COVID-19, ze względu na brak zleceń lub zamówień, czy rezygnację z realizowanych lub zawieranych umów.
Rozwiązania legislacyjne obowiązujące już wcześniej w obliczu pandemii spowodowanej COVID-19 w wielu przypadkach okazały się niewystarczające, aby uchronić określone grupy podmiotów przed zatorami płatniczymi i upadłością, jak również brakiem środków finansowych na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Powyższe założenie wymaga uwzględnienia wykładni celowościowej przepisów w kontekście oceny prawidłowości zaskarżonej decyzji – wskazał Sąd Okręgowy w Rzeszowie.
Ponadto, Sąd zwrócił uwagę, iż zgodnie z art. 15 zs ustawy covidowej, ustalenie prawa do świadczenia postojowego następuje na wniosek osoby, o której mowa w art. 15zq ust. 1, zwanej dalej „osobą uprawnioną”, składany do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 1). W przypadku osoby wykonującej umowę cywilnoprawną wniosek składany jest za pośrednictwem odpowiednio zleceniodawcy lub zamawiającego. Oznacza to, że wniosek pochodzi od zleceniobiorcy, a jedynie jego „przekazicielem” jest płatnik – w tym przypadku zleceniodawca. To zleceniobiorca składa oświadczenie o niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu, a zatem – dla oceny przesłanek nabycia prawa do spornego świadczenia – miarodajna powinna być data złożenia przez niego wniosku.
Wnioski o świadczenie postojowe mogą być złożone do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych najpóźniej w terminie 3 miesięcy od miesiąca, w którym został zniesiony ogłoszony stan epidemii.
Należy przypomnieć, że płatnik – zleceniodawca w dniu 20 lipca 2020 r. przedstawił wniosek o ustalenie prawa do świadczenia postojowego dla G. Z. złożony przez nią w kwietniu 2020 r. Tym samym, za datę złożenia wniosku, a konsekwencji, oceny przesłanek nabycia prawa do świadczenia postojowego, należy uznać datę jego przedstawienia przez zleceniobiorcę. Przedstawienie przez płatnika wniosku do organu rentowego z opóźnieniem, z uwagi na ogólną liczbę skierowanych za jego pośrednictwem wniosków, nie może wywoływać negatywnych konsekwencji dla rzeczywistego beneficjenta świadczenia, tj. zleceniobiorcy i wymaga wykładni per favorem. Jak już argumentowano, zleceniobiorca musi skorzystać z pośrednictwa zleceniodawcy przy składaniu wniosku, ustawa nie przewiduje innej drogi poza przypadkiem oportunistycznej postawy płatnika.
Z kolei Sąd Okręgowy w Suwałkach w wyrokach z dnia 08 września 2020 roku o sygnaturze akt III U 485/20 oraz III U 501/20 w podobnym tonie wypowiedział się za stosowaniem wykładni celowościowej przy interpretacji przepisów covidowych.
W obu przypadkach Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił prawa do świadczenia postojowego, wskazując że świadczenie to jest uzależnione od spadku przychodów wywołanego wystąpieniem COVID-19, w miesiącu bezpośrednio poprzedzającym złożenie wniosku, natomiast w obu przypadkach takiego spadku przychodów nie wykazano.
W sprawie o sygn. akt III U 501/20 – w odwołaniu decyzji Skarżący podniósł, iż spełnia warunki do uzyskania świadczenia postojowego w związku ze spadkiem przychodów w kwietniu i maju, gdyż w tym czasie nie osiągnął żadnych przychodów. Natomiast w sprawie o sygn. akt III U 485/20 Skarżący podniósł, iż spełnia warunki do uzyskania świadczenia postojowego w związku ze spadkiem przychodów w marcu, a wniosku nie złożył w kwietniu bowiem poruszał się w związku z ogłoszonym stanem epidemii jedynie z domu do pracy.
W pierwszym przypadku Sąd ustalił, że osoba prowadząca działalność gospodarczą złożyła wniosek o świadczenie postojowe, wskazując w treści tego wniosku, że przychód osiągnięty w marcu wyniósł 1 869,80 złotych zaś w kwietniu nie osiągnął żadnego przychodu. W drugim zaś przypadku Skarżący wskazał, że przychód osiągnięty w lutym wyniósł 3 110,40 złotych zaś w marcu wyniósł 1 396,77 złotych. Ponadto, w obu przypadkach Skarżący złożyli oświadczenie, że rozpoczęli prowadzenie działalności gospodarczej przed 1 lutego 2020 r., oraz nie podlegają ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu, nie są objęci ubezpieczeniem społecznym rolników i dane zawarte we wniosku są zgodne ze stanem faktycznym i prawnym. Ponadto złożyli oświadczenie, że są świadomi odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.
Spór w przedmiotowych przypadkach sprowadził się do odmiennej interpretacji przepisów prawa. Sąd w obu przypadkach stwierdził, że Ustalenie prawa do świadczenia postojowego następuje na wniosek osoby uprawnionej, składany do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 15zs ust. 1 cytowanej ustawy). Wniosek osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą powinien zawierać między innymi oświadczenie o uzyskaniu w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku oświadczenie postojowe przychodu o co najmniej 15% niższego od przychodu uzyskanego w miesiącu poprzedzającym ten miesiąc, jeżeli nie zawiesiła prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 15zs ust. 3 pkt 4 c).
Według interpretacji organu rentowego w pierwszym przypadku, odwołujący się nie spełnia ustawowo określonego warunku do uzyskania świadczenia postojowego, o którym mowa w art. 15zq ust. 4 pkt 1 ustawy, gdyż wniosek złożył w czerwcu, wykazując spadek przychodów w kwietniu w porównaniu do marca, a w nie w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku.
Natomiast w drugim przypadku, według interpretacji organu rentowego, odwołujący się nie spełnia ustawowo określonego warunku do uzyskania świadczenia postojowego, o którym mowa w art. 15zq ust. 4 pkt 1 ustawy, gdyż wniosek złożył w maju, wykazując spadek przychodów w marcu w porównaniu do lutego, a w nie w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku.
W ocenie, Sądu interpretacja tego przepisu została dokonana bez uwzględnienia zawartego w art. 15zs ust. 7 zapisu, że wnioski oświadczenie postojowe mogą być złożone do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych najpóźniej w terminie 3 miesięcy od miesiąca, w którym został zniesiony ogłoszony stan epidemii.
Stan epidemii został wprowadzony rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii zaczął obowiązywać od 20 marca 2020 r. i trwa nadal.
Według Sądu nie da się nie zauważyć wewnętrznej sprzeczności przepisów. Nie można przy tym zakładać, że racjonalny prawodawca wprowadza przepis, który pozwala na złożenie wniosku o świadczenie postojowe po odwołaniu stanu epidemii, jednocześnie ustanawiając takie ograniczenia, które nie pozwalają w żadnym stanie faktycznym na uzyskanie świadczenia po złożeniu wniosku w tym czasie. Przy interpretacji dokonanej przez organ rentowy, przepis art. 15zs ust. 7 cytowanej ustawy pozostaje martwy.
W zaistniałej sytuacji należy więc odwołać się do interpretacji przepisów zgodnej nie z jej literalnym brzmieniem a celem w jakim zostały wprowadzone.
Podkreślić przy tym należy, że świadczenie postojowe przyznawane jest jako świadczenie szczególne, bowiem uzasadnione szczególnymi, wyjątkowymi okolicznościami, to jest spadkiem przychodów wywołanym wystąpieniem COVID-19 i ogłoszeniem stanu epidemii w określonym czasie. Wprawdzie wykonując przepisy ustawy nie należy w takim przypadku stosować wykładni rozszerzającej, ale interpretacja dokonana przez Sąd wykładni przepisów nie rozszerza, jedynie wprowadza jej racjonalne rozumienie. W ocenie Sądu wnioskodawcy w obu przypadkach wykazali, że wystąpił spadek przychodów wymagany przez ustawodawcę. Ostatecznie Sąd uwzględnił oba odwołania i zmienił zaskarżone decyzje.
Monika Kruszewska
Źródła:
1/ Wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 8 września 2020 r. III U 501/20;
2/ Wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 8 września 2020 r. III U 485/20;
3/ Wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 3 września 2020 r. IV U 856/20.